Jon Fosse: Vaim (2025)

Det er litt artig: To dagar etter at denne boka kom i handelen dukkar det opp meldingar om eller bilete av Vaim på BlueSky (der eg er) eller på Instagram (der eg slettes ikkje er). Det er litt artig at me er mange som ventar på nye bøker av Fosse, og som kjøper dei så fort me får sjansen. 

Dette er ei finfin bok. Det er ikkje vanskeleg å skjøna at det er Fosse som skriv - me er ute på vestlandskysten, det er eit suggererande språk, og her finst ikkje punktum. 

Denne gongen handlar det om den oppdikta staden Vaim. Romanen har tre delar, og kvar del har ein eigen forteljar. Som lesarar bør me ikkje knyta oss for tett opp til dei - både den fyrste og andre forteljaren døyr før boka er slutt.

Det er tre menn som fortel. Dei er alle av det forsiktige slaget, medan kvinna dei fortel om er meir driftig. Forteljar nummer ein, Jatgeir, har kalla båten sin opp etter Eline, ei han var forelska i for lenge sidan. Ein kveld han er langt heimefrå kjem ho til båten hans og bed han hjelpa ho å rømma. Forteljar nummer to, Elias, var den einaste Jatgeir hadde kontakt med i Vaim, før Eline flytta inn hjå han. Ho vart ein kile mellom dei to, og han er ein av dei siste i grenda som før høyra at Jatgeir er død. Forteljar nummer tre, "Frank", fortel om korleis Eline tvinga seg inn i livet hans for lenge sidan. Eline henta han til Vaim etter at Jatgeir døydde, men no er både ho og Elias døde òg. 

Det er mykje død her, altså, men her er òg ting å smila av. Og her er sjølvsagt ting å verta djupt rørt av. Med enkle ord seier igjen Fosse meir enn me andre greier. Det er vel berre å førebu seg på å stå i kø når neste bok i Vaim-trilogien kjem.

Guffen tilrår.

Meir Fosse på kulturguffebloggen
Raudt, svart (1983)
Stengd gitar (1985)
Blod. Steinen er (1987)
Naustet (1989)
Flaskesamlaren (1991)
Bly og vatn (1992)
To forteljingar (1993)
Prosa frå ein oppvekst (1994)
Gitarmannen (1997)
Eldre kortare prosa (1998)
Morgon og kveld (2000)
Det er Ales (2004)
Melancholia (2004)
Leif Zern: Det lysande mørket (2005)
Andvake (2007)
Cecilie N. Seiness: Jon Fosse. Poet på Guds jord (2009)
Jente i gul regnjakke (2009)
Olavs draumar (2012)
Soga om Fridtjov den Frøkne (2013)
Kveldsvævd (2014)
Eskil Skjeldal og Jon Fosse: Mysteriet i trua (2015)
Morgon og kveld (Nationaltheatret, Oslo, 4.12.2015)
Det andre namnet (2019)
Eg er ein annan (2020)
Eit nytt namn (2021)
Kvitleik (2023)
I svarte skogen inne (Det Vestnorske Teateret, Bergen, 2.6.2023)
Jan H. Landro: Jon Fosse. Djupt og enkelt (2022)
Mor og barn (Det Vestnorske Teateret, Bergen, 28.2.2025)
Asle og Alida (Grieghallen, Bergen, 4.4.2025)

Kjersti Anfinnsen: Dødsverk (2025)

Bok nummer tre i ein trilogi. Eg har ikkje lese den fyrste boka, men slik eg forstår det er bøkene rimeleg frittståande. Dei tre bøkene handlar alle om den pensjonerte kirurgen Birgitte Solheim. I denne boka ligg ho på det aller, aller siste, og boka er fortalt frå hennar ståstad. Ho trivst ikkje spesielt godt.

Det er eit varmt og velskrive portrett av ei døyande kvinne. Ho er på ein aldersheim utanfor Paris. Ho er ferdig og nøgd, og ho vil mest av alt døy. Ho er svært observant, ho ser alt som skjer rundt seg, og ho forstår det som skjer. 

Eg har, av ulike grunnar, sett korleis eldreomsorga ikkje fungerer i heimkommunen min. Dei som kjem på heimebesøk gjer ein kjempejobb; dei som sit i kommune-administrasjonen og legg premissane for arbeidet bør ikkje vera like nøgde. Eg tenkte mykje på dette då eg las boka, og vart vel overtydd om at det ikkje freistar å verta så gamal at eg treng hjelp heile tida. Slik sett har eg noko til felles med Birgitte.

Guffen tilrår.

Meir Anfinnsen på kulturguffebloggen
Øyeblikk for evigheten (2021)

Øyvind Strømmen: Hat. Fortellinger om ytre høyre (2025)

Det er harde tider. Ytre høgre får meir og meir makt, både i Europa og andre stader. Skremmande nok er utsegner og påstandar som var uakseptable for berre få år sidan, heilt aksepterte no. 

I denne boka tek Øyvind Strømmen føre seg land etter land. Han fortel om demonstrasjonar, han fortel om attentat, og han fortel om politikarar frå dei ulike landa. Det er mest i Sør- og Aust-Europa, og han er sjølvsagt òg innom USA. Han skriv nøkternt, kanskje for nøkternt, og får godt fram korleis ting går gale. Det handlar mykje om framandhat, sjølvsagt.

Det er ei god bok, som òg er skremmande. Det har liksom ingenting å seia at me gong etter gong ser døme på høgrevridd terror; det dukkar stadig opp nye. Nye terroristar, nye politikarar.

Eit land han ikkje skriv om er Noreg. Det hadde vore interessant å sjå kva tankar han har om det som skjer her. Visst har her vore høgreekstrem terror, men dei politiske partia han skriv om i andre land ligg endå lengre ute på høgrevingen enn Framstegspartiet. 

Guffen tilrår. 

Scarface (1983)

Tony Montana kjem til Florida frå Cuba rundt 1980. Castro har opna opp for at mange kriminelle cubanarar kan reisa til USA, og Montana er ein av dei. Saman med venen Manny Ribera drøymer han om å verta rik, og det fører dei inn i den amerikanske underverda. Her handlar det mest om å smugla kokain inn i landet, og dei får jobb for Frank Lopez, ein lokal narkokonge. Dei vert viktige for han, men det er ikkje stort nok for Montana: Han tek over alt, både kokain-handelen og kona til Lopez. 

Montana og Ribera er heilt ulike. Ribera er sjarmerande og taktisk; Montana er tverr, innestengt og har store humørsvingingar. Montana vil eiga og kontrollera alt og alle, og dette får katastrofale fylgjer når Ribera forelskar seg i syster til Montana - ei syster han ikkje har mykje kontakt med. 

Filmen er noko ujamn. Fram til Montana får kontroll over kokainhandelen, altså fram til han vert velståande, fungerer filmen godt. Men etterpå: Det heile vert litt klisjefylt, og slutten på filmen, der Montana sit heilt åleine på kontoret sitt med ein haug kokain på skrivebordet, samstundes som huset vert storma av eit titals personar som vil drepa han, er nesten til å le av. Montana finn fram eit automatvåpen og forsvarar seg altfor, altfor lenge.

Guffen er lunken. 

Seltzer: Den norske fattigdommen (2025)

Thomas Seltzer har tidlegare reist rundt i USA for å prøva å finna ut kva som har gått gale med det landet. No er turen komen til Noreg, der han reiser rundt for å snakka med folk som er eller har vore fattige. Det er ein god serie, og ein serie det er lett å verta trist av. Spesielt no, rett før eit stortingsval der storleiken på formueskatten er ei av dei viktige kampsakene. Når ein ser korleis dei mindre velståande i landet har det, er det jo både opplagt at dei som vassar i pengar må betalla meir, og det er opplagt kor pinleg det er å forsvara formueskatten.

Seltzer reiser frå nord til sør. Han vitjar eit ungt par som ikkje har råd til å få meir enn eit barn. Han vitjar unge kvinner som har gått på ein helsesmell og som ikkje har spesielt mange kroner å rutta med kvar månad. Han snakkar med ein som har teke klasseheisen frå topp til botn, og med ein som har reist den andre vegen. Han snakkar med forskarar og andre som prøver å forklara korleis det går an at eit så rikt land som vårt kan ha så mange fattige. 

Guffen tilrår. 

Meir Seltzer på kulturguffebloggen
UXA, sesong 1 (2020)
UXA, sesong 2 (2022)
Amerikansk karmageddon (2022)
UXA, sesong 3 (2024)

Ivar Kvåle: Ville Vestland (1987)

Ivar Kvåle var kunstnar og avisteiknar. Han budde det meste av livet på Voss. Han hadde jamleg kunstutstillingar, han illustrerte bøker, og han spelte musikk. Til kvart nummer av avisa Hordaland laga han ei avisteikning, og i denne boka er det med rundt 85 teikningar, frå ca. 1978 til 1986.

Teikningane viser mykje av styrken til Kvåle. Han er heile tida på bygdefolket si side, her er mange stikk til byfolk og turistar. (Han er òg heile tida på Voss si side, her er òg fleire stikk til Hardanger.) Bygdefolket er ofte noko overvektige og har litt rare kroppar; byfolket, spesielt kvinnene, er ofte noko undervektige og har litt rare kroppar. Han er ikkje spesielt glad i å teikna auger, og teiknar gjerne folk bakfrå eller med briller som gjer at sjølve augene ikkje er synlege.

Og han er ein god skribent. Tekstane er like gjennomarbeidde som teikningane. Dei er ofte sette saman av dialogar. Det kan vera halvgode vitsar (som når læraren spør klassen kvifor me feirar 1. mai, og ein elev svarar at det er av di me ikkje skal ta tran lengre) eller halvgode visdomsord (som dei to sauene som framleis er til fjells tidleg på hausten, og som seier at viss dei vert gåande her frys dei i hel, men viss dei reiser heim får dei svi for det òg).

Det er ikkje humor eg ler høgt av, dette, men dei lune og gode observasjonane er gode nok til at trivst godt.

Guffen tilrår.

Margaret A. Salinger: Dream Catcher. A Memoir (2001)

Hm. For nokre månader sidan las eg Catcher in the Rye, og kom då på at eg hadde denne boka ståande. Eg kjøpte ho om lag det året ho kom ut, men har ikkje lese ho. I fyrsten forstod eg ikkje kvifor, men etter kvart som eg las ho slo det meg at det kan henga saman med at eg etter å ha kjøpt boka las meir om ho og fann ut kva dette ikkje var: Ei bok om forfattaren J.D. Salinger. Boka er skriven av dotter hans, og det er hennar liv det heile handlar om. 

I den skildringa handlar det sjølvsagt mykje om tilhøvet hennar til foreldra. Ho fortel om ein oppvekst som på mange måtar er god, men som endrar seg etter at foreldra går kvar til sitt. Ho er framleis nært knytt til begge, men ser etter kvart at faren er litt for fråverande og litt for sjølvoppteken. Ho vert gradvis meir kritisk til han, og han skal ha brote all kontakt med ho etter å ha lese boka. 

Så det heile handlar altså mest om ein person eg ikkje kjende noko til på førehand. Det treng ikkje vera det same som at boka er uinteressant, men skal dette fenga må ho som skriv ha noko interessant å skriva om. Noko som har interesse for andre enn ho sjølv. Det er det lite av her. Ho har opplevd likt og ulikt, men det har jo dei aller fleste. 

Guffen kan ikkje tilrå dette. 

Meir Salinger på kulturguffebloggen
The Catcher in the Rye (1951)
Nine Stories (1953)
Joanna Rakoff: My Salinger Year (2014)