Francis Bull: 13 taler på Grini (1945)

Francis Bull var professor i litteratur. Han var òg styremedlem i Nationaltheatret, og det skal ha vore grunnen til at han i 1941 vart arrestert av dei tyske okkupantane. Han sat i fangeleiren Grini i godt og vel tre år. Her fekk han ei sentral rolle mellom dei innsette, og han heldt mellom anna mange foredrag og talar. Han tala heile tida utan manuskript, men han skriv at han etter at han var sluppe fri rekonstruerte han talane/foredraga etter minnet. Her er 13 av dei samla. 

I føreordet skriv han òg at han skreiv manuset då han sat på Grini, i eit rom der tyskarane så godt som aldri kom. Det kom likevel ein brutal tyskar inn då manuskriptet var så godt som ferdig, og Bull vart avhøyrt om dette. Det verkar som om dei som avhøyrde han respekterte at han var vitskapsmann, og at han difor hadde behov for å få tankane sine ned på papiret, men dei meinte at det han tala om var altfor politisk, med motstand mot tyskarane. Bull forsvarte seg, og greidde å vri seg unna.

Det verkar rart, i alle fall viss det er fullt samsvar mellom manuskriptet han skreiv på Grini, og manuskriptet han laga etter at han var fri. I dei fleste talane skriv han om forfattarar og litterære verk, og det er ikkje vanskeleg å sjå at han har valt ut dikt og diktarar som var spesielt aktuelle under krigen. Det handlar mest om dei gamle gudane, han skriv til dømes om Bjørnson, Ibsen og Holberg. Han skriv til dømes om det han kallar fedrelandssongane til Bjørnson, og det må ha vore eit farleg tema. Endå meir risikabelt må det ha vore å snakka om Wergeland og diktsamlingane Jøden og Jødinden, der han refererer korleis Wergeland kjempa for at jødar skulle få koma inn i Noreg.

Det er fine talar, og det er fint å tenkja på at dei vart haldne i ein fangeleir. Det er nærliggjande å tru at mange av dei som høyrde på ikkje hadde stor kjennskap til det og dei Bull snakka om, men dei som høyrde på fekk likevel eit døme på den krafta som kan liggja i litteraturen.

Guffen tilrår.

Dag Johan Haugerud: Sjelesorg (2025)

For å opna med det opplagte: Dag Johan Haugerud er produktiv. Han vekslar mellom film og bøker, sjølv om han ikkje vekslar alt for ofte: Sidan sist han gav ut ein roman har han regissert fem filmar. Han skriv òg manus til desse filmane, og filmane hans vert vanlegvis drivne fram av gode dialogar. Slik er det òg med denne boka - kanskje det var tenkt som eit filmmanus, kanskje romanskrivinga hans er prega av filmskrivinga, kanskje det berre vart slik.

Hovudpersonen, Thomas, arbeider som diakon. Han studerte teologi, sjølv om han ikkje er kristen. Dette er jo eit fint utgangspunkt for samtalar - han møter jamleg prestar og andre som har eit anna livssyn enn han, og som av og til undrar seg over at han arbeider der han gjer. For han er det viktig å vera nokon som kan hjelpa andre, og etter kvart får han òg ei slik rolle i forholdet til ein mann han møter og vert forelska i. Dei kjenslene har nok den andre mannen òg, men det vert likevel aldri noko seriøst mellom dei.

Det er ei fin bok. I samtalane vert viktige tema drøfta, og både Thomas og dei andre sine meiningar vert utfordra. 

Guffen tilrår. 

Meir Haugerud på kulturguffebloggen
Den som er veldig sterk, må også være veldig snill (roman, 2002)
Thomas Hylland Eriksen og origamijenta (film, 2005)
Hva jeg betyr (roman, 2011)
Som du ser meg (film, 2012)
Enkle atonale stykker for barn (roman, 2016)
Barn (film, 2019)
Lyset fra sjokoladefabrikken (film, 2020)
Drømmer (film, 2024)
Kjærlighet (film 2024)
Sex (film, 2024)

Per Petterson: Du er hjemme nå (2025)

Det handlar om kjærleik, det handlar om å lura på om du gjer dei rette vala, det handlar om tilfeldige møte, det handlar om korleis ein mann er ein mann, og det handlar om mykje anna. Romanen er finfin, og eit nytt døme på at Petterson er ein av dei beste.

Kasper er forfattar. Han bur på landet, litt utanfor Oslo. Han er gamal nok til at han kan sjå tilbake på livet sitt og fundera på kva han gjorde rett og gale. Mykje av romanen krinsar rundt den gongen han gjekk inn i eit forhold til Signe, ei av dei beste veninnene til kona hans. Gjorde han det rette? Han verkar usikker, der han sit igjen utan nokon av dei. Han saknar òg ein annan person, bussjåføren som alltid køyrde den siste kveldsruta heim frå Oslo. Dei får eit varmt forhold, heilt til sjåføren ikkje er der meir.

I botnen ligg dette med mannsroller. Det kjem kanskje tydelegast fram i den fine opningsscena, der Kasper ein kveld køyrer på eit rådyr. Rådyret overlever. Kasper veit ikkje kva han skal gjera, og det vert verre då ein annan mann som har stoppa foreslår at han skal henta eit skytevåpen han har i bilen. 

Guffen tilrår. 

Meir Petterson på kulturguffebloggen
Aske i munnen, sand i skoa (1987)
Ekkoland (1989)
Det er greit for meg (1992)
Til Sibir (1996)
I kjølvannet (2000)
Ut og stjæle hester (2003)
Månen over Porten (2004)
Jeg forbanner tidens elv (2008)
Jeg nekter (2012)
Menn i min situasjon (2018)
Ut og stjæle hester (film, 2019)
Mitt Abruzzo (2021)

Kanaan & Ævestaden (Ungdomshallen, Voss, 25.10.25)

Eg har aldri vore spesielt oppteken av Osafestivalen, og eg har vel knapt vore på nokre av konsertane deira. Denne freista likevel stort. Kanaan er jo eit bra band, og det var spanande både å sjå dei live, og å sjå korleis dei passa saman med eit folkemusikkband.

Det viste seg at det gjekk heilt fint. Det vart ein konsert med stor variasjon, der me var innom heile spennet mellom roleg folkemusikk og litt tyngre rock. Det spelar òg inn at det var rimeleg uformelt, dei på scena smilte og lo og hadde det kjekt. Banda utfyller kvarandre godt, der dei tre i Kanaan held seg til bass, gitar og trommer, medan dei tre i Ævestaden vekslar meir mellom instrumenta.

Så det vart ein fin konsert. På veg ut slo det meg likevel at det hadde vore stas å vera på ein rein Kanaan-konsert, der dei (truleg) trykkjer endå meir på.

Guffen tilrår. 

Øystein Hellesøe Brekke: Knut Alvssons krig (2016)

Mellomalderen er ikkje den perioden eg kjenner best til. Denne boka viser indirekte ein av grunnane til det - det finst eit relativt lågt tal skriftlege kjelder som kan gje oss meir innsyn i det som hende. Det er i alle fall tilfelle med denne boka. Ho handlar om den norske riddaren Knut Alvsson. Me veit nok om han til å sjå at han kunne ha vorte ein svært viktig person, men likevel er det mange hol i kjeldene. 

Me er i åra rundt 1500. Danskekongen skal eigentleg gje viktige stillingar i Noreg til nordmenn, men det gjer han ikkje. Det vert murra i gangane, og også i Sverige er det motstand mot kong Hans. Knut Alvsson allierer seg med utvalde svenskar og går etter kvart til krig mot Hans. Alvsson får med seg mange nordmenn, men ikkje så mange som han gjerne skulle hatt. Opprøret får ein brå stopp i 1502, då Alvsson vert drepen under eller rett etter eit møte med Henrik Krummedike.

Brekke fortel historia godt, og er open om at nokre gonger er det rein gissing han presenterer. Mange gonger fortel kjeldene minimalt om kvar Alvsson var, og då skriv sjølvsagt Brekke det. Samstundes er det ikkje den livlegaste boka eg har lese, og for ein som altså er sånn middels interessert i mellomalderen, tek det ikkje heilt av.

Guffen er lunken. 

Terje Eggum: Tvers gjennom fylket. Fjærland sin lange vegkamp (2025)

Eg er gamal nok til å interessa meg for lokalhistorie. Det er rett nok den lokale lokalhistoria som interesserer mest, men også lokalhistorie frå andre område kan interessera. Denne boka handlar om korleis folk i og rundt Fjærland kjempa for å verta knytt til vegnettet. 

Det som kanskje gjorde at eg fann boka interessant er at eg har køyrt gjennom Fjærland mange gonger. Eg stoppar ofte, og viss ungane er med høyrer det med til det daglege programmet at eg snakkar om korleis Fjærland lenge var relativt isolert. Slik var det fyrste gong eg var her - då kom eg med den siste ferja frå Hella og overnatta i sovepose bak Bremuseet. 

Eggum fortel om ein lang kamp. Løyvingar til veg vaks ikkje på tre tidlegare heller. Me får lesa om alle framlegg som har vore oppe, frå planane om jernbane i 1920-åra til dei mange ulike vegløysingane. Lenge var det snakk om å byggja veg langs fjorden, anten på austsida eller vestsida. Det var kamp om midlane også i fylket, og det tok lang tid før det vart noko av vegane. Tunnelen nordover til Lunde opna i 1986; vegen sørover mot Sogndal vart opna i 1994. 

Eggum fortel historia godt, sjølv om det av og til vert for mange detaljar. Det hadde nok vore betre flyt i boka dersom han hadde komprimert nokre av kapitla. Han skal derimot ha stor pluss for bileta - alle held ikkje like god teknisk kvalitet, men dei er jamt over svært informative.

Guffen tilrår. 

Eivind Trædal: Hvorfor ytre høyre vinner debatten (2018)

Fram til ho der frå Generasjonspartiet dreit seg ut på Dagsnytt atten i haust, hadde vel Trædal ein slags rekord for å vera sint i det programmet. I 2018 vart han invitert til å diskutera tilstanden der og då. Han visste at Hans Rustad frå Document skulle vera med; rett før sending oppdaga han òg at Helge Lurås frå Resett var invitert. Han var irritert, litt av di han ikkje var informert, men òg av di NRK tok på dei med silkehanskar.

Denne boka handlar om korleis luringane på ytre høgre oppfører seg i debattar. Han skriv mykje om både Document og Resett, og undrar seg litt over at dei to (og Human Rights Service) har fått så pass stor plass, relativt kort tid etter Utøya. Han ser på kva verkemiddel dei bruker, til dømes korleis dei svært ofte spelar ut ytringsfridom-kortet når dei vert motsagt. Han skriv om hundefløyte-argument. Han skriv om den frykta meir moderate politikarar har for å ta tak i dette griseriet. Han skriv om korleis dette er trekk me ser over store delar av den vestlege verda. Boka vart skriven i den fyrste presidentperioden til Trump. No er han inne i den andre perioden sin, og det er ikkje akkurat vorte mindre stovereint å vera høgreekstrem i USA.

Det er ei god og interessant bok. Undertittelen på boka, og hvordan vi kan stoppe dem, viser til at Trædal kjem med nokre tips til korleis dei høgreekstreme kan møtast i debattar. Kortversjonen er at me ikkje må vera redda for å ta kampen.

Guffen tilrår.